Sau vài tháng đầu năm ghi nhận lượng đơn hàng bùng nổ, các doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản gần đây như “cá mắc cạn” với bài toán đầu ra.
Cá tra và tôm là hai mặt hàng xuất khẩu chủ lực của ngành thuỷ sản Việt Nam với hai thị trường dẫn đầu là Mỹ và Trung Quốc
Đơn hàng sụt giảm
Ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Thực phẩm Sao Ta cho biết, từ cuối quý III/2022, lượng đơn hàng giảm rõ rệt. Không ít các doanh nghiệp rơi vào tình trạng đối tác hoãn giao đơn hàng đã ký kết, thậm chí huỷ một số đơn hàng đã thoả thuận và chậm chạp trong bàn luận kế hoạch kinh doanh cho năm sau. Tình trạng khó khăn như hiện nay dự báo kéo dài ít nhất đến nửa đầu năm 2023. Nguyên nhân chủ yếu được cho là biến động tỷ giá, nguồn vốn bị thắt chặt; kinh tế thế giới suy giảm, lạm phát làm giảm nhu cầu tiêu thụ dẫn đến tồn kho tăng; và cạnh trang gay gắt hơn từ những đối thủ cạnh tranh có chi phí thấp như Ecuador, Ấn Độ.
Cụ thể, vài tháng gần đây, các doanh nghiệp thuỷ sản gặp khó khăn lớn khi lượng hàng xuất khẩu đi Mỹ, Châu Âu sụt giảm so với cùng kỳ năm ngoái. Trong khi lãi suất vay USD tăng từ 1,6 – 1,8% vào tháng 10/2021 lên 4% trong năm nay khiến chi phí lãi vay của doanh nghiệp gia tăng. Bên cạnh đó, mặc dù doanh nghiệp có nguồn thu ngoại tệ, doanh nghiệp vẫn chịu cảnh lỗ chênh lệch tỷ giá phát sinh từ những khoản vay bằng tiền USD do tỷ giá tăng cao.
Thực tế, tình trạng lạm phát khiến người dân ở các nước thắt chặt chi tiêu dẫn đến lượng đơn hàng ít đi. Đáng lưu ý, giá nguyên liệu đầu vào, chi phí sản xuất vẫn ở mức cao, hàng tồn kho lớn, các nhà nhập khẩu ép giá khiến doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam khó càng gặp khó.
Tính đến cuối quý III/2022, hàng tồn kho của Sao Ta là 1.003,9 tỷ đồng; chiếm 32% tổng tài sản. Trong đó, nguyên vật liệu hơn 86 tỷ đồng và thành phẩm 633,4 tỷ đồng.
Với Tập đoàn Thuỷ sản Minh Phú, hàng tồn kho chưa hợp nhất (không bao gồm những công ty con) tính đến cuối tháng 9/2022 là hơn 2.000 tỷ đồng, gấp đôi mức đầu năm 2022. Giá trị hàng tồn kho của Tập đoàn này là 5.179,9 tỷ đồng, chiếm 47,5% tổng tài sản. Đối với Công ty cổ phần Vĩnh Hoàn, hàng tồn kho cuối quý III/2022 là 2.806 tỷ đồng, chiếm 23,6% tổng tài sản.
Nuôi tôm ở Việt Nam
Lượng tồn kho ở mức cao trong khi khâu bảo quản, lưu kho và hậu cần của doanh nghiệp (logistics) còn nhiều khó khăn đang là điểm yếu của các doanh nghiệp thuỷ sản nói chung. Theo ông Lực, doanh nghiệp nào phát triển bài bản, có chiến lược, tầm nhìn, thấy được xu thế tiêu thụ giảm mạnh sẽ nhanh chóng giải phóng hàng tồn kho với giá “mềm”, thậm chí chấp nhận lỗ để tránh rủi ro và tồn đọng vốn.
Chỉ riêng trong tháng 11/2022, kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản giảm trên 14% so với cùng kỳ năm ngoái, trong đó xuất khẩu tôm, cá tra, cá ngừ giảm từ 20-26%.
Tập trung vào thị trường trọng điểm
Trung Quốc chiếm tỷ trọng 15% sản phẩm thuỷ sản xuất khẩu của Việt Nam, chủ yếu là cá tra với 27,8% thị phần. Với tôm, nước này có 1.000 doanh nghiệp tôm quy mô tương đương Sao Ta, mỗi năm nhập khẩu cả triệu tấn từ 3 thị trường lớn là Ecuador, Ấn Độ và Argentina về chế biến lại. Doanh nghiệp Việt Nam rất kho thâm nhập vào sản phẩm tôm cao cấp của thị trường Trung Quốc do bị những doanh nghiệp nội địa chi phối.
Các doanh nghiệp Việt Nam cần đánh giá lại sách lược về thị trường. Với tỷ trọng chiếm gần 20% trong 10 tháng đầu năm 2022, Mỹ là thị trường nhập khẩu tôm lớn nhất của Việt Nam nhưng Việt Nam đang gặp bất lợi khi cạnh tranh với Ecuador và Ấn Độ. Hai nước này có vị trí địa lý gần các thị trường trọng điểm, logistics thuận lợi, quy mô nuôi trồng lớn, chi phí thấp và không có tồn kho. Đặc biệt, trong thời gian qua, giá tôm từ các đối thủ có xu hướng giảm, nhất là Ecuador với tôm cỡ vừa và tôm cỡ lớn, khiến cho xuất khẩu tôm của Việt Nam sang Mỹ giảm hai con số từ tháng 6 đến tháng 10/2022.
Tôm Ecuador và Ấn Độ cạnh tranh gay gắt với tôm Việt Nam do giá thành rẻ
Trên thế giới có 6 nước nuôi tôm đạt sản lượng cao là Ecuador, Ấn Độ, Việt Nam, Trung Quốc, Indonesia và Thái Lan. Xét về trình độ chế biến thì Việt Nam là cao nhất, kéo theo giá tôm tiêu thụ trung bình của Việt Nam là cao nhất và Ecuador là thấp nhất.
Được biết ngành tôm Việt Nam không phát triển dựa trên nền tảng nuôi trồng mà đang phát triển mạnh nhờ trình độ chế biến. Các doanh nghiệp vì thế cần nỗ lực thâm nhập vào thị trường cao cấp mà các đối thủ tôm chưa vào được như Nhật Bàn, Hàn Quốc, Úc và Tây Âu. Trong vài năm tới, nếu không nhanh chóng có những giải pháp, chiến lược phù hợp, hiệu quả, khi các đối thủ bắt kịp trình độ chế biến thì họ sẽ chiếm lĩnh cả phân khúc cao cấp nhờ giá thành rẻ.
Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, nhu cầu thực phẩm của người dân vẫn là số một nên ngành thuỷ sản không phải chịu sức ép quá lớn từ nhu cầu sụt giảm như các ngành dệt may, da giày, đồ gỗ,…Tuy nhiên, lạm phát vẫn là mối đe doạ. Người tiêu dùng vẫn sử dụng thực phẩm nhưng ưu tiên lựa chọn sản phẩm có giá thành rẻ, phân khúc thấp. Vì vậy, các doanh nghiệp cần đặt bài toán tiết kiệm chi phí lên hàng đầu, nâng cao ý thức tiết kiệm, cắt giảm các chi phí không cần thiết để giảm chi phí sản xuất xuống mức thấp nhất, gia tăng cạnh tranh. Đồng thời, kinh tế vĩ mô hiện nay của Việt Nam vẫn đang được đánh giá tốt nên các doanh nghiệp không nên quá bi quan, mà phải tiếp tục cầm cự, chuẩn bị thật tốt để nắm bắt các cơ hội trong thời gian tới.
Theo Trang Phạm
